Główne problemy, z jakimi boryka się sektor spożywczy, to jego złożoność, rozdrobnienie, powolne przyjmowanie nowych technologii, brak atrakcyjności dla nowych talentów oraz nieefektywne gospodarowanie zasobami.
Konkurencyjna gospodarka żywnościowa jest potrzebna, aby sprostać głównym problemom i wyzwaniom społecznym takim jak wyżywienie ok. 10 mld ludzi w 2050 r., współwystępowanie na dużą skalę nadwagi i niedożywienia, marnowanie ponad 30% żywności.
W odpowiedzi na te problemy naukowcy Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu realizują projekt będący częścią międzynarodowego przedsięwzięcia „EIT Food RIS Consumer Engagement Labs”* stymulujący powstawanie odpowiedzialnych społecznie innowacji na rynku rolno-spożywczym.
Wizją EIT Food jest umieszczenie Europy w centrum globalnej rewolucji w zakresie innowacji i produkcji żywności oraz jej wartości dla społeczeństwa. Wydział Ekonomiczny UPP angażując się w przedsięwzięcie „EIT Food RIS Consumer Engagement Labs” mobilizuje konsumentów i przedsiębiorstwa sektora spożywczego w proces zmian, dąży do poprawy odżywiania i przyczynienia się, do tego aby systemy żywnościowe były bardziej zasobooszczędne, bezpieczne, przejrzyste i godne zaufania.
Laboratoria Zaangażowania Konsumentów – nowe sposoby współpracy przemysłu z konsumentami
W 2019 roku projekt EIT Food RIS Consumer Engagement Labs (Laboratoria Zaangażowania Konsumentów) obejmował sesje ko-kreacji dla starszych konsumentów skoncentrowane na rozwoju konceptów nowych produktów żywnościowych. Wtedy też pracownicy Wydziału Ekonomicznego Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu pilotażowo wdrożyli innowacyjną metodykę współpracy przedsiębiorstw, konsumentów oraz naukowców, która została opracowana przez zespół prof. Krzysztofa Klincewicza z Uniwersytetu Warszawskiego. Ze względu na ograniczenia COVID-19, w 2021 r. laboratoria były realizowane w formie sesji online.
– “Laboratoria Zaangażowania Konsumentów” wypełniają lukę wynikającą z braku żywności dedykowanej dla konkretnej grupy odbiorców – osób starszych. Produkty spożywcze zazwyczaj nie są dostosowane do ich potrzeb i uwarunkowań zdrowotnych, możliwości zakupowych oraz stylu życia – mówi dr Anna Wielicka-Regulska, kierownik projektu na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu.
Mając na względzie megatrend, jakim są zmiany demograficzne prof. Krzysztof Klincewicz z Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, pomysłodawca oraz koordynator projektu w Unii Europejskiej, podkreśla, iż
– Projekt Laboratoriów pozwala lepiej poznać konsumentów, a także umożliwia im samodzielnie projektować nowe produkty. To właśnie proces współtworzenia stanowi podstawę projektu. Uczymy konsumentów, jak skutecznie formułować oczekiwania i przekształcać je w pomysły nowych produktów, a następnie umożliwiamy im dialog z producentami, którzy poznają oczekiwania i wybierają najlepsze pomysły, aby wdrożyć je na rynek.
Metodyka warsztatów, angażując konsumentów za pomocą interaktywnych zadań, umożliwia im wcielić się w rolę badaczy wpisując się w nurt „citizen science”. Takie podejście wyzwala duże zaangażowanie. Entuzjazm, chęć współpracy, poczucie konsumentów, że stają się partnerami przedsiębiorstw a nie uczestnikami badania, oddaje istotę ko-kreacji – kluczowego elementu myślenia projektowego.
Metody pracy podczas spotkań z konsumentami i przedsiębiorstwami oparte są na design thinking i technikach kreatywnego rozwiązywania problemów, uwzględniając specyficzne potrzeby i uwarunkowania określonej grupy konsumentów – osób starszych. Grupa ta pomijana jest często przez sektor spożywczy choć jej potencjał rynkowy ciągle rośnie wraz ze starzeniem się społeczeństwa.
Innowacje produktowe i budowanie relacji
W efekcie 2-dniowych warsztatów zorganizowanych w 2019 roku seniorzy w formie prezentacji przedstawili przedsiębiorstwom wyselekcjonowane koncepcje produktowe, które miały szansę stać się podstawą dla nowych produktów. Na bazie pomysłów zaproponowanych przez seniorów powstał nowy produkt o nazwie „Burak na zdrowie” – sałatka z tartego buraka z dodatkiem imbiru, kurkumy i kolagenu- wyprodukowany przez Folwark Wąsowo w kooperacji z firmą COFACTOR Sp. z o.o.
– Produkt ten ma liczne walory smakowe i funkcjonalne. Konsumenci postrzegają go jako sposób na przełamanie rutyny w kuchni jak i na dostarczenie organizmowi cennych substancji”- komentuje Joanna Nowacka z firmy „Folwark Wąsowo”. – Dystrybucją produktu zajęły się Gminne Składy Sp. z o.o. Z kolei UPP i Poznański Park Naukowo-Technologiczny wspierały rozwój koncepcji produktu w sferze badań i decyzji strategicznych– mówi dr Anna Wielicka-Regulska z Wydziału Ekonomicznego UPP.
Dr Monika Wojcieszak-Zbierska, moderator podczas warsztatów ze starszymi konsumentami podkreśliła, iż – Ważnym aspektem projektu EIT Food Consumer Engagement Labs jest spotkanie się trzech wymiarów tj. nauki, praktyki i doświadczenia konsumentów. Współpraca pomiędzy tymi wymiarami jest podstawą do tworzenia nowych pomysłów, produktów a przede wszystkim budowania relacji.
Dr Michał Gazdecki z Uniwersytetu Przyrodniczego, ekspert prowadzący badania nad znaczeniem kooperacji w gospodarce żywnościowej dodaje, iż –Tego rodzaju inicjatywy, gdzie spotykają się ogniwa łańcucha żywnościowego., dają możliwość tworzenia relacji i powiązań sieciowych w ramach rynków żywnościowych.
Możliwość kooperacji pomiędzy podmiotami z różnych ogniw łańcucha żywnościowego z produkcji, handlu, przetwórstwa, dostarczania surowca jest podstawą do tworzenia wartości dodanej dla konsumentów. Ponadto przyczynia się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw tworząc relacje, które mogą skutkować prowadzeniem współpracy w przyszłości. Jest to więc inicjatywa korzystna dla obu stron: konsumentów oraz przedsiębiorstw, które w takim przedsięwzięciu biorą udział.
Również dr inż. Elżbieta Goryńska-Goldmann specjalizująca się w badaniu zachowań konsumenta na rynku żywności wyjaśnia, iż – W kontekście obserwowanych kierunków zmian w konsumpcji żywności oraz rozwoju idei zrównoważonej produkcji i konsumpcji, potrzebna jest współpraca i nawiązana relacja, która w dłuższej perspektywie czasowej pozwoli, aby uczestnicy rynku nabierali naturalnych umiejętności rozwijania praktyk zachęcających do zainteresowania i zaangażowania w produkcję i konsumpcję żywności zrównoważonej, budowania zrównoważonego społeczeństwa.
Należy wykorzystać potencjał jaki niosą w tym zakresie konsumenci (w tym wypadku osoby 65+). Kreacja innowacji produktowych w oparciu o „Laboratoria Zaangażowania Konsumentów” oddaje bowiem jej trzy wymiary, to jest społeczny, ekonomiczny i ekologiczny. Laboratoria Zaangażowania Konsumentów są szansą na przywrócenie „wartości żywności”, angażują obywatela w rozwój żywności, przyczyniając się do tworzenia społeczeństwa wiedzy.
W 2021 roku Wydział Ekonomiczny UPP został ponownie wybrany w drodze międzynarodowego konkursu do kontynuacji projektu w ramach naboru ogłoszonego przez EIT Food. Aktualnie Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu jest jednym z dziesięciu uniwersytetów odpowiedzialnych za organizację i wdrożenie EIT Food RIS CEL w Unii Europejskiej. Pozostałe kraje, w których toczą się działania projektowe to Bułgaria, Grecja, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Hiszpania oraz na Węgry Włochy oraz Litwa.
W roku 2021 działania projektowe objęły warsztaty z konsumentami oraz trzema grupami przedsiębiorstw: przetwórcami żywności, detalistami oraz producentami opakowań, a także sesję otwartą w formie konferencji dla wszystkich zainteresowanych tematyką żywności i wykorzystaniem współtworzenia (ko-kreacji) jako metody projektowania odpowiednych społecznie innowacji w sektorze spożywczym.
Warsztaty online z konsumentami tym razem koncentrowały się na wybranych tematach dotyczących preferencji starszych konsumentów i ich zachowań związanych z żywnością. Pracownikom Uniwersytetu zależało na identyfikacji ich potrzeb żywieniowych oraz poznaniu ich opinii na temat dostępnej żywności. Spotkania poświęcono następującym zagadnieniom:
• sesja 1 – zdrowa żywność i wpływ pandemii COVID-19 na zachowania żywieniowe,
• sesja 2 – opakowania w żywności i zamienniki mięsa,
• sesja 3 – dieta oparta o składniki roślinne oraz spotkanie z przedstawicielami przedsiębiorstw”.
Drugim modułem projektu były sesje warsztatowe online dla przedsiębiorstw branży spożywczej zorganizowane na przełomie października i listopada 2021 r. Spotkania dotyczyły wykorzystania współtworzenia na rynku żywnościowym wraz z omówieniem wybranych wyników sesji ko-kreacji i ich znaczenia dla sektora spożywczego.
Trzecim podsumowującym elementem była konferencja online „Ko-kreacja w branży spożywczej” prezentująca m.in. doświadczenia i wybrane rezultaty projektu „EIT Food RIS Consumer Engagement Labs”. Na konferencji przedstawiciele Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, przedsiębiorstw oraz konsumenci zaprezentowali wyniki projektu z odniesieniem do możliwości wykorzystania współtworzenia (ko-kreacji) w opracowaniu i komercjalizacji nowych produktów żywnościowych.
Dodatkowe informacje na temat międzynarodowego projektu EIT Food RIS Consumer Engagement Labs są dostępne na stronie internetowej pod adresem: http://timo.wz.uw.edu.pl/cel/
dr Anna Wielicka-Regulska
dr inż. Elżbieta Goryńska-Goldmann
* EIT Food to część europejskich ram Wspólnoty Wiedzy i Innowacji funkcjonujących w Unii Europejskiej. Celem EIT Food jest podnoszenie poziomu innowacyjności sektora rolno-spożywczego w UE. Sektor ten, aby być konkurencyjnym w skali światowej potrzebuje ścisłej kooperacji między kluczowymi podmiotami systemów żywnościowych: przedsiębiorstwami branży spożywczej, instytucjami badawczymi, sektorem publicznym i społeczeństwem (konsumentami). Połączenie partnerów w ramach sektora spożywczego oraz nadanie konsumentom kluczowej roli to przewodni cel projektu „EIT Food RIS Consumer Engagement Labs” koordynowanego przez prof. Krzysztofa Klincewicza z Uniwersytetu Warszawskiego a wdrażanego w Polsce przez Wydział Ekonomiczny Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu (WE UPP). Za projekt EIT Food RIS Consumer Engagement Labs odpowiedzialni są pracownicy Wydziału Ekonomicznego UPP w składzie: dr Anna Wielicka-Regulska (kierownik projektu), dr inż. Elżbieta Goryńska-Goldmann, dr Michał Gazdecki, dr Monika Wojcieszak-Zbierska, dr hab. Wawrzyniec Czubak, mgr Paulina Wiza, mgr Norbert Szalaty, dr Joanna Smoluk-Sikorska, dr Damian Puślecki, dr Ewelina Marek-Andrzejewska przy wsparciu administracyjnym Doroty Komisarek oraz pomocy Mariusza Lesieckiego z CIiTT UPP.