Zespół klasztorny oo. Jezuitów, zaniedbany skwer na narożniku ulicy Garbary i Małe Garbary oraz ulice: Dominikańska, Szewska i Żydowska kryją w sobie tajemnicę początków lokacyjnego Poznania. To tutaj zaczęła się handlowa i gospodarcza historia miasta. Teraz te miejsca mają szansę na rewitalizację.
Teren dawnej osady św. Gotarda ma szansę znowu zyskać rangę, jaka mu przysługuje z uwagi na znaczenie w dziejach Poznania. Miasto przygotowuje propozycje jego kompleksowej renowacji w kolejnych latach.
– Warto dbać o naszą lokalną historię. Ożywienie terenu dawnej osady św. Gotarda pomoże na powrót stworzyć z tego obszaru jedno z najbardziej interesujących miejsc na Starym Mieście, a co za tym idzie zainteresować nim poznaniaków i turystów – mówi Mariusz Wiśniewski, zastępca prezydenta Poznania. – Proces rewitalizacji ulicy Żydowskiej, Dominikańskiej i Szewskiej zasadniczo już trwa, czego przykładem są nowe inwestycje mieszkaniowe, hotelowe oraz różnorodne formy aktywności społecznej, gospodarczej, usługowej i artystycznej. Dzięki temu obszar ten posiada dość silne podstawy, by proces jego ożywienia był szerszy i trwalszy. Jednocześnie należy przywrócić pamięć o historii osady Św. Gotarda, bo nawet w Poznaniu mało kto ją zna.
Nad koncepcją nowego zagospodarowania terenu tego historycznego miejsca pracuje Zespół ds. obszaru dawnej osady św. Gotarda powołany przez Prezydenta Miasta Poznania, złożony z przedstawicieli różnych jednostek organizacyjnych miasta, Rady Miasta Poznania i Rady Osiedla Stare Miasto.
Uporządkowany zostanie zaniedbany teren po dawnym klasztorze dominikańskim u zbiegu ulic Garbary, Małe Garbary i Stawna. Jest to inicjatywa Rady Osiedla Stare Miasto. Odpowiednio dobrana zieleń, oświetlenie oraz elementy małej architektury sprawią, że miejsce to odzyska dawną świetność i będzie chętnie odwiedzane przez mieszkańców i turystów. Zarząd Zieleni Miejskiej zlecił już wykonanie dokumentacji projektowo-kosztorysowej. Trwają prace nad szczegółami projektu.
Odnowienie skweru to nie jedyne możliwe działania, nawiązujące do historii i handlowych tradycji Poznania. Wśród pomysłów wypracowanych przez zespół są m.in. powołanie forum św. Gotarda, integrującego wszystkie strony zainteresowane tym terenem; zadbanie o “ślady pamięci” (np. tabliczki z nazwiskami ludzi, którzy niegdyś w tym miejscu żyli i pracowali), stylizacja sklepowych witryn oddająca ducha dawnej epoki (np. okresu dwudziestolecia międzywojennego); organizacja różnego rodzaju imprez (np. koncertów, jarmarków, warsztatów oraz kontynuacji Święta Ulicy Żydowskiej jako wydarzenia związanego z wielowiekową tradycją Żydów poznańskich) czy określenie nowych zasad ruchu drogowego oraz przywrócenie tradycyjnych nawierzchni kamiennych na ulicy Dominikańskiej i Żydowskiej.
– Liczymy, że po zakończeniu prac rewaloryzacyjnych na placu Kolegiackim i Starym Rynku nasze miejskie działania skupią się na kolejnej przestrzeni w sercu miasta, czyli dawnej osadzie św. Gotarda. Istnieje spora szansa, że uda nam się pozyskać na ten cel dofinansowanie unijne – mówi Andrzej Rataj, miejski i osiedlowy radny ze Starego Miasta, członek Zespołu ds. obszaru dawnej osady św. Gotarda. – Mówiąc o rewitalizacji tego terenu, mam na myśli nie tylko zmiany w znaczeniu infrastrukturalnym, ale też działania ze sfery gospodarczej i społecznej.
Zamierzamy zachęcać lokalną społeczność – mieszkańców, właścicieli nieruchomości i przedsiębiorców, zwłaszcza prowadzących liczne w tej części miasta lokale gastronomiczne – do działań dla tego obszaru. Podjęte wspólnie kroki pomogą jeszcze bardziej ożywić to wyjątkowe miejsce na mapie Poznania. Jego dziedzictwo, związane zarówno z osadą św. Gotarda, jak i dzielnicą żydowską, może stać się atrakcją turystyczną.
Zwłaszcza, że ten niezbadany dokładnie teren w ścisłym centrum miasta kryć może wiele tajemnic.
– Można założyć, że pod ulicą Dominikańską – na odcinku pomiędzy ul. Garbary a ul. Szewską – kryją się relikty dawnej osady św. Gotarda, a u zbiegu z ul. Szewską pozostałości placu targowego. Przy skrzyżowaniu z ul. Garbary spodziewamy się odkrycia murów miejskich. Z kolei na południe od kościoła mogą znajdować się pozostałości historycznej zabudowy.
Pod ul. Dominikańską, na odcinku między ulicami Szewską a Żydowską, można przypuszczalnie odnaleźć ślady dawnej dzielnicy żydowskiej, a właściwie tego co po niej pozostało po wielkim pożarze w 1803 roku – wylicza Andrzej Billert z Zarządu Dróg Miejskich, przewodniczący Zespołu ds. obszaru dawnej osady św. Gotarda. – Aby mieć całkowitą pewność, co kryje ten teren, należy jednak przeprowadzić badania archeologiczne – dodaje.
Powstanie w XII wieku, na lewym brzegu Warty, osady wokół kościoła św. Gotarda łączy się ze szlakiem handlowym prowadzącym z Westfalii przez Hildesheim, Brandenburg, Kruszwicę, Włocławek na Ruś. Święty Gotard patronował znajdującym się w tych miejscowościach kościołom, położonym przeważnie przy miejscach dogodnych przepraw przez rzeki.
W 1244 roku książęta Przemysł I i Bolesław Pobożny wybrali osadę św. Gotarda dla rozpoczęcia prac na rzecz lokacji miasta na lewym brzegu Warty, osadzając w tym miejscu Dominikanów. Ich klasztor powstał zapewne w miejscu kościoła św. Gotarda.
W 1253 nastąpiła lokacja lewobrzeżnego Poznania na prawie magdeburskim i dawna osada św. Gotarda wraz Dominikanami znalazł się wewnątrz murów. Świątynia dominikańska była więc pierwszym kościołem lokowanego miasta, a do czasu zbudowania fary także najważniejszym. To tutaj skupiało się życie duchowe mieszkańców miasta.
Na terenie dawnej osady św. Gotarda w ciągu stuleci żyło wiele pokoleń mieszkańców różnej narodowości. Oprócz Polaków byli tam również Żydzi, Niemcy i zapewne przedstawiciele także innych narodów. Ulice Dominikańska, Szewska i Żydowska to także miejsce dwóch religii – chrześcijańskiej i żydowskiej. Nie ma już wprawdzie na tym terenie mieszkańców żydowskich, którzy byli tutaj od kilkuset lat, ale zachowane są obiekty związane z tą społecznością. W jednym z nich, na narożniku ulicy Stawnej i Szewskiej, mieści się siedziba Poznańskiej Gminy Żydowskiej.
W znacznej mierze zachowała się na tym obszarze historyczna zabudowa, w tym ta najciekawsza powstała wkrótce po pożarze w 1803 roku. Ulice Dominikańska, Szewska i Żydowska pełniły w swojej historii funkcje mieszkaniowo-handlowo-usługowe. Ich charakter nie uległ istotnym zmianom.
– Wyjątkowość terenu dawnej osady św. Gotarda z różnych względów trwa po dzień dzisiejszy. Ten obszar nadal jest ważny, chociaż w pewny sensie znalazł się na uboczu życia współczesnego Poznania. Dlatego tak istotne jest rozpoczęcie jego rewitalizacji jako planowego zintegrowanego procesu obejmującego różne zagadnienia materialne i społeczne współczesnego miasta – mówi Andrzej Billert.
mik